تأثیر نظریه‌های یادگیری در چگونگی طراحی محتوای کتب درسی

چکیده
یادگیری، «کسب دانش، فهمیدن یا تسلط‌یابی از راه تجربه یا مطالعه» تعریف شده است، اگرچه بیشتر روان‌شناسان این تعریف را نمی‌پذیرند؛ زیرا در آن اصطلاحات مبهم دانش، فهمیدن و تسلط‌یابی به کار رفته است. در عوض، روان‌شناسان در سالهای اخیر به تعریفهایی تمایل نشان داده‌اند که به تغییر در رفتار مشاهده‌پذیر اشاره می‌کند (هرگنهان و السون، 1383: 23).
بررسی نظریه‌های ارائه شده درباره یادگیری از زمان افلاطون تا مکاتب روان‌شناسی جدید حاکی از آن است که پرداختن به مسئله یادگیری از دیرباز مورد توجه صاحب‌نظران و اندیشمندان قرار گرفته است. فرایند یاددهی یادگیری پدیده مهمی‌است که در طول زندگی با انسان عجین شده است. امام علی (ع) می‌فرمایند: هرکس کلمه‌ای را به من بیاموزد مرا بنده خود ساخته است. احادیثی از این قبیل بر اهمیت یادگیری می‌افزاید. اما رابطه نظریه‌های یادگیری با محتوای کتب درسی چیست؟ تغییر تعدادی از کتب درسی دبیرستانها در سالهای اخیر نشان از آن دارد که محتوای کتابها متناسب با نیاز دانش‌آموز نبوده و مؤلفان را بر آن داشته است که محتوای کتب را تغییر دهند. به همین دلیل بر آن شدیم به منزله عضو گروه تحقیق و پژوهش منطقه پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان به بررسی موضوع بپردازیم.
از این رو با توجه به برخی مکاتب روان‌شناسی یادگیری مانند تداعی‌گرایی، کارکردگرایی و نظریه‌های شناختی، صاحب‌نظرانی مد نظر قرار گرفتند و در خصوص طراحی و محتوای کتب درسی مطالعه‌ای صورت گرفت. در این مقاله به آنچه پرداخته شده محتوای کتب درسی و جزوات دانشگاهی و کتب مقطع متوسطه آموزش و پرورش است. بدیهی است محتوای کتب آموزشی در میزان یادگیری و درنهایت آرامش فراگیران نقش بسزایی دارد. هدف تحقیق حاضر، بررسی معیارهای مؤثر بر محتوای کتب درسی با توجه به نظریه‌های یادگیری است. جامعه آماری مورد مطالعه دانشگاه شهید بهشتی و دبیرستانهای مقطع متوسطه منطقه یک آموزش و پرورش شهر تهران است.
در مقام روش تحقیق، کتب و جزوات دانشگاهی و کتب دبیرستان مد نظر قرار گرفت. نمونه انتخاب شده کتب عربی دبیرستان در سه پایه اول تا سوم بوده و علت انتخاب نیز افت تحصیلی در این درس به‌خصوص در رشته علوم انسانی است. برای بررسی کتب عربی از روش تحلیل محتوا استفاده شده است.
از طریق مصاحبه با حدود سی نفر از دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی در رشته علوم انسانی به بررسی کتب و جزوات دانشگاهی به صورت تصادفی پرداخته شده است. در این مصاحبه تعداد ده سؤال نیز به صورت پرسشنامه باز در اختیار دانشجویان قرار گرفت. همچنین کوشیده‌ایم با استفاده از نمونه‌هایی از کتب سایر کشورها، کتب درسی ایران را با سایر کشورها مقایسه کنیم. لازم است از زحمات مدیر گروه ادبیات عرب دانشگاه شهید بهشتی دکتر حجت رسولی در جمع‌آوری داده‌ها، قدردانی نماییم.
نتایج به دست آمده حاکی از آن است که بی‌توجهی به محتوای کتب درسی در مدارس و دانشگاهها از معضلات نظام آموزشی ماست. استفاده از شاخصهای مؤثر در تهیه محتوای کتب یکی از عواملی است که منجر به افزایش شادمانی و یادگیری مناسب فراگیران خواهد شد. از جمله راههایی که موجب اثربخشی بهتر کتب درسی می‌شود استفاده از نظریه‌های یادگیری در تنظیم و طراحی کتب است.
واژه‌های کلیدی: تحلیل محتوا، مصاحبه، فراگیران، محتوای کتب درسی، نظریه‌های یادگیری.