پیشینه بررسی تاثیر شیفت در گردش بر روان و خواب کارکنان

پیشینه بررسی تاثیر شیفت در گردش بر روان و خواب کارکنان:

علیزاه، سید محمد علی، دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی دانشگاه تهران در سال 1386 در پایان نامه خود با عنوان  " بهداشت کار و شیفت های کاری " به بررسی تاثیر شیفت های نامناسب کاری برای وضعیت روحی و روانی کارکنان در یک سازمان پرداخته و به نتایج زیر دست یافته است:

الف  - افراد شب کار یا کسانی که شیفت کاری نامنظم دارند، برای برنامه ریزی کارهای شان دچار مشکل هستند.

آنها نمی‌توانند آن‌طور که باید در کنار خانواده شان باشند و توقعات همسر و فرزندان را برآورده کنند.

احساس تسلط نداشتن بر زندگی یا به اصطلاح اختیار دار خود نبودن، در بین مردان شاغل در شغل های شبانه بیشتر است.

این احساس منفی باعث گرایش به عادت های بد هم می شود. مثلا در کانادا 46 درصد از مردان شب کار سیگار می‌کشند، در حالی‌که در روزکارها این رقم تنها 27 درصد است.

در مورد خانم‌ها، وضع قدری پیچیده تر می‌شود، زیرا انجام کارهای خانه و رسیدگی به وضع بچه‌ها و شوهر معمولا با مدیریت آنها انجام می‌گیرد.

نتیجه تحقیقات محققین دانمارکی نشان می دهد که خانم هایی که کار شیفتی می کنند، بیشتر از همکاران مردشان دچار مشکلات سلامتی می شوند و تقاضای باز نشستگی پیش از موعد می کنند.

دکتر فین تاچسن محقق ارشد مرکز ملی طب کار کپنهاگ می گوید:«این عجیب نیست که افراد شاغل در شیفت کاری شبانه زودتر دچار از کار افتادگی شوند، اما مسئله این است که چرا خانم‌ها نسبت به این پدیده آسیب‌پذیری بیشتری دارند؟»

این موضوع می تواند به خاطر وظایف دوگانه خانم‌ها باشد. خانم‌هایی که از کار بر می‌گردند، تازه با کارهای خانه باید دست و پنجه نرم کنند که همین مسئولیت‌های سنگین ممکن است باعث ایجاد فشار های جسمی و روحی زیادی شود.

شاید سرطان زا هم باشد

در گذشته ی نه چندان دور کمتر کسی می توانست باور کند که شیفت کاری با سرطان ارتباط دارد، اما تحقیقات جدید به تدریج دانشمندان را به این نتیجه می رساند که کار شیفتی می‌تواند یک عامل سرطان‌زا باشد یا حداقل با سرطان ارتباط داشته باشد.

خانم های شاغل در شیفت شب 1/5 برابر بیشتر از خانم های شاغل در روز به سرطان سینه مبتلا می‌شوند.

همچنین آقایانی که شیفت کاری چرخشی دارند، نسبت به آنهایی که شیفت ثابت روزانه دارند، 4 برابر بیشتر به سرطان پروستات مبتلا می‌شوند.

علت این امر مشخص نیست، ولی به نظر می‌رسد که با ترشح هورمون ملاتونین مربوط باشد.

ترشح ملاتونین در شب افزایش پیدا می‌کند و باعث تنظیم خواب می شود. این هورمون اثرات ضد سرطانی هم دارد و کسانی که شب‌ها کار می‌کنند، به دلیل کار کردن زیر نور مصنوعی ترشح هورمون ملاتونین در آنها کاهش یافته و همین اتفاق دانشمندان را به این فکر انداخته که شاید علت افزایش سرطان در کارهای شیفتی همین باشد.

اگر ارتباط سرطان با کاهش هورمون ملاتونین صحیح باشد، در این صورت چرخشی بودن شیفت کاری بدتر از شبکاری مداوم است.

زیرا در شبکاری مداوم بدن خودش را تا حدودی با شرایط منطبق می‌کند در حالی‌که کسانی که شیفت کاریشان تغییر می کند در حقیقت به طور مرتب بدنشان را در برابر شرایط جدید قرار می دهند و این کار تنظیم هورمونی بدن را دچار مشکل می‌کند.

اول خواب ناز

برای اینکه از اثرات زیان بار کار‌های شیفتی پرهیز کنیم، باید رفتارهای اشتباه‌مان را در شیفت کاری تغییر دهیم و عادت های درست کسب کنیم.

اول از همه، صاحبان کار تلاش کنند که شیفت های کاری «دوست دار خواب» داشته باشند، یعنی تا آنجا که مقدور باشد، از شیفت های چرخشی یا شبانه پرهیز کنند. اما اگر از کار شیفتی گریزی نبود یک کار شیفتی در ساعت های ثابت شب بهتر از کار شیفتی چرخشی است.

همچنین اگر مجبورید که کار شیفتی چرخشی داشته باشید، بهتر است که این چرخش به صورت معقول انجام شود که بدن فرصت هماهنگی با آن را داشته باشد، یعنی شیفت صبح به شیفت عصر تغییر کند و سپس شیفت عصر، شب کار شود.

بنابراین بدیهی است که شیفت‌های شبانه پشت سر هم و سپس چند روز استراحت بسیار مضر هستند.

متخصصان می‌گویند برنامه ریزی برای خواب کافی و مناسب، باید مقدم بر هر چیزی باشد.

اینکه فکر کنید می توانید شب کار کنید و به همه کارهای روزانه خودتان هم برسید و به اصطلاح آدم همه‌کاره باشید، خودتان را دارید گول می‌زنید.

خوب است که بعضی از برنامه های روزمره خودتان را تعدیل کنید و آنها را مختصر و مفید انجام بدهید.

عادت کنید که همیشه در یک زمان مشخص از روز بخوابید. بهترین کار این است که زمان خوابیدن تان ساعت های قبل از کار باشد، نه اول صبح. با این حال اگر این کار مقدور نیست، بهتر است قبل از روانه شدن برای کار، یک چرت کوتاه بزنید.

چرت‌های کوچک در شیفت کاری می تواند بسیار نیرو بخش باشد؛ مثلا اگر راننده شب کار هستید می‌توانید برای لحظاتی توقف کرده، صندلی را در وضعیت راحتی قرار داده و برای 15 دقیقه چرت بزنید.

سپس بلند شده و قبل از حرکت 5 دقیقه در اطراف ماشین حرکت کنید تا از حالت خواب آلودگی خارج شوید. آنگاه می‌توانید به کارتان با انرژی بیشتری ادامه دهید.

و توصیه آخر این است که مرخصی‌ها را جمع نکنید، بلکه از آنها در بین شیفت‌ها استفاده کنید. در این صورت هم به کارهای عقب افتاده‌تان می رسید و هم می‌توانید روابط اجتماعی و خانوادگی‌تان را به طور خوبی حفظ کنید.

دکتر حسین محمودی – استاد دانشگاه تهران در پژوهشی با عنوان " خواب سالم روح سالم و جسم سالم " به بررسی تاثیر خواب بر وضعیت روحی و روانی و جسمی افراد پرداخته و با جهت گیری به سوی کارکنان لارگانهای شیفت گردشی به بررسی وضعیت روحی و روانی این افراد در سازمان می پردازد و به نتایج ذیل دست یافته است:

            الف - درعمر و حیات انسان، حد اقل یک سوم اوقات در خواب می گذرد. خواب با سلامت انسان ارتباط نزدیک دارد، خواب کافی و با کیفیت عالی یک اصل برای سلامتی است. لازم است مردم با خواب علمی و اینکه برای نمونه یک آدم هر روز به چه مدت خواب نیاز دارد؟ و سوالاتی از این قبیل و جواب آن اشنا شوند. پژوهش ها نشان می دهد: خواب انسان در یک شب در چهار تا پنج دوره تناوب انجام می شود. هر دوره تناوب به سه بخش تقسیم شده و بخش اول دوره خواب سبک و بخش دوم دوره خواب سنگین است و بخش سوم دوره حرکت سریع چشمان نامیده شده است. دراین دوره کره چشم انسان به حرکات رفت و آمد سریع غیر پیوسته می پردازد. پس از خاتمه این دوره، خواب انسان بار دیگر به دوره خواب سبک وارد می شود و دوره تناوب جدید آغاز می گردد.

خانم ” جان جین سین ” رئیس شورای انجمن تحقیق و بررسی خواب چین گفت: ” راجع به آنکه یک آدم واقعا به چقدرخواب احتیاج دارد، باید گفت تفاوت فردی وجود دارد. از لحاظ میانگین، تقریبا هفت ساعت و نیم برای یک سالمند لازم است. با این حال ساعات 6 تا 9 در مقیاس معمولی به حساب می آید. وضعیت انسان در روز بعد و پس از خواب نیز مهم است. “ 

با این حال این طور نیست که مدت خواب هر چه بیشتر باشد نتیجه بهتر است. پژوهش ها نشان می دهد: خواب بیشتر از حد در مدت طولانی نه تنها برای بدن زیان آور است بلکه احتمالا در عمر تأثیر منفی برجای خواهد گذاشت.

درواقع کیفیت خواب با نسبت دوره خواب سنگین در مدت خواب وابسته است. برای سالمندان، دوره خواب سنگین تقریبا 15 تا 20 در صد مدت تمام خواب را شامل می شود. هنگامی که انسان در دوره خواب سنگین قرار دارد، بدن انسان به حالت اول برگشته و انرژی احیا می شود.

خانم ” جان جین سین ” خاطر نشان کرد: خواب با کیفیت عالی به عادت حسنه خواب مربوط است. وی گفت: ” بطورعمده به اندیشه انسان بستگی دارد. اگر بدن بسیار آرام باشد، طبیعتا به میزان خواب سنگین می رسد. اگر شما خیلی دیر به خواب بروید، اوقات خواب سنگین کم می شود.”

وی متذکر شد: استراحت موقع ظهر یک عادت بسیار خوب است. زیرا انسان در طول روز انرژی مصرف می کند، اگر در میانه روز کمی استراحت کند، نقش بسیار مطلوبی برای وی خواهد داشت. البته بمحض آنکه انسان از دوره خواب سنگین بیدار شود، تا مدتی، فکرش مغشوش است. لذا افکار در خواب سنگین کاملا محو می شود و برای هوشیاری مدت زمان نیاز است. ”

طبق تقسیم بندی بین المللی، بیماری های ممانعت کننده از خواب به 80 الی 90 نوع رسیده است. توقف موقت تنفس ناشی از خرخر کردن و بیخوابی معمولی ترین بیماری هاست. طبق تحقیق و بررسی، در چین حدود 20 تا 30 در صد مردم مورد اذیت خرخر کردن قرار گرفته و حدود 40 در صد سالمندان تا اندازه های متفاوت شاهد بیخوابی هستند. این بیماری ها جدا سلامت جسمی و روحی مردم را مورد تهدید قرار داده است. آقای دن یکی از مبتلایان گفت: ” سابقه خرخر کردن من تقریبا پنج و یا شش سال است. صدای آن بسیار بلند است و در نتیجه کیفیت خوابم خوب نیست، روزها دچار سرگیجه می شوم و این وضع باعث کاهش قوه حافظه می شود.” 

” هان فائو” معاون بخش تنفس بیمارستان خلق دانشگاه پکن گفت، پیدایش صدای خرخر ثابت می کند هنگامی که انسان به خواب می رود، جهاز تنفسی تنگ شده است؛ اگر جهاز تنفسی تماما مسدود شود، توقف موقت تنفسی در خواب رخ می دهد. وی افزود:

” از لحاظ ریشه ای، خرخر کردن علامت مهمی برای توقف موقت تنفس در خواب بشمار می اید. با این حال این طور نیست که هر فردی که خرخر می کند چنین عوارضی داشته باشد. یک چهارم خرخر کنندگان در خواب دچار قطع تنفس می شوند. آنان فقط خرخر می کنند اما با توقف موقت تنفس در خواب مواجه نیستند، در آینده نیز احتمالا عوارض یاد شده فزونی می گیرند.”

آقای هان گفت: برای عوارض فوق اکنون روش درمانی نسبتا خوب پیدا شده است: یکی با دستگاه تنفس مصنوعی درمان و دیگر عمل جراحی. نتیجه این درمان بسیار خوب است. ”

محافل پزشکی برای تشخیص و درمان بیخوابی تعریف روشنی دارند. معنی بی خوابی این است که مبتلایان از اوقات و کیفیت خواب راضی نیستند و زندگی معمولی شان تحت تأثیرات منفی در مدت روز قرار می گیرد. ”

عوامل بیخوابی زیاد است عناصر روانیئ، عوامل محیط زیست و بیماری های دیگر؛ از این رو، کلید درمان بیخوابی مصرف داروی مناسب است.