رویکردهای رهبری

مفهوم رهبری از تعریف تا موارد دیگری که ارتباط تنگاتنگی با رهبری در سازمان را دارند بسیار وسیع و گسترده است. فریتاس[1] (2020) در بیان مفهوم رهبری چندین رویکرد مختلف و مرتبط را تشریح می‌کند که عبارت‌اند از:

1) رویکرد صفات. در اوایل سال 1900 تمرکز رهبری فقط بر روی صفات بود. رویکرد صفات تا سال 1940 و اوایل دهه 1950 بسیار پذیرفته‌شده بود، اما بعداً نظریه‌های جدیدی شروع به ظهور کردند. طبق این رویکرد افرادی که رهبر هستند را می‌توان از طریق شناسایی صفات و ویژگی‌های رهبری از افرادی که رهبر نیستند، ارزیابی و تفکیک کرد. این رویکرد روان‌شناختی مبتنی بر این است که شناخت نگرش‌های فردی مبتنی بر سازه‌های شخصیتی فرد است. لذا این رویکرد خاطرنشان می‌کند که رهبران دارای ویژگی‌هایی از قبیل داشتن قدرت جسمانی و عاطفی هستند. طبق این رویکرد ویژگی‌های شخصی و شخصیتی در رهبران وجود دارد که می‌توان آن‌ها را مشاهده کرد که با نگرش رهبر از قبیل محبوبیت و صداقت، سازگاری و پشتکار، اصالت و جاه‌طلبی، موقعیت اجتماعی و اقتصادی رابطه مثبت دارد. اگرچه به گفته محققان الزامات یک رهبر به‌طور کامل تعیین نشده است، اما تعدادی از ویژگی‌های بخصوص وجود دارند که باید در رهبران وجود داشته باشد؛ ازجمله: 1) آموزش عمومی گسترده توأم با بهبود توانایی توسعه مهارت‌های رهبری؛ 2) بلوغ ذهنی رهبر که در ثبات عاطفی او دیده شود؛ 3) کنجکاوی، تفکر خلاق و نوآورانه؛ 4) توانایی تفکر تحلیلی که قادر به تجزیه‌وتحلیل اطلاعات باشد؛ 5) شخصیت یکپارچه و بدون تحت تأثیر حزب؛ 6) مهارت‌های ارتباطی؛ 7) تفکر منطقی و عینی بدون طرفداری؛ 8) سادگی و کارآمد بودن تصمیمات؛ 9) داشتن شجاعت در تصمیم‌گیری منصفانه و عادلانه(Andy, 1989).

2) رویکرد رفتاری. مطالعات ایالت اوهایو و مطالعه میشیگان دو مطالعه اصلی در مورد رهبری رفتاری هستند که در سال 1945 انجام شد. این رویکرد از طریق بررسی بر روی مدل رفتارهای رهبر که بر پیروان تأثیر می‌گذارد، بیان می‌شود. رفتار رهبر می‌تواند دو حالت وظیفه‌محوری یا رابطه‌محوری داشته باشد. نظریه‌ای از رهبری که در دو بعد شامل جهت‌گیری وظیفه و جهت‌گیری رابطه در چهار سطح از الگوهای اثربخشی رهبری توضیح داده‌شده است. بر اساس این نظریه رهبری شامل چهار زیر سیستم دارد که شامل موارد بیان‌شده است: 1) استثماری مقتدرانه، اعتمادی به پیروان وجود ندارد و غالباً از تهدید و اعمال جبر برای کارکنان استفاده می‌کند؛ 2) اقتدار خیرخواه، ارتباط بین رهبر و پیروان به‌صورت اندک وجود دارد؛ 3) رهبری مشورتی، فرآیندهای تصمیم‌گیری برای امور جاری مهم در دست رهبر باقی می‌ماند، اما اعتماد با پیروان اساس ارتباطات مابین رهبر و پیروان است؛ 4) رهبری مشارکتی، یک سیستم بسیار ایده آل است که اعتماد کامل از سوی رهبر به پیروان وجود دارد.لذا ارتباطات بسیار باز است، و شرایط سازمان همیشه پویا به نظر می‌رسد(Freitas, 2022).

3) رویکرد کاریزماتیک. مبتنی بر شواهد و وقایع موجود، رهبری کاریزماتیک از یونان باستان تاکنون در حال اجرا است. در تجزیه‌وتحلیل رهبری کاریزماتیک توسط رابرت هاوس[2] (1998) ویژگی‌های این رویکرد را چنین بیان می‌کند: 1) داشتن اعتمادبه‌نفس بالا و اعتماد به پیروان؛ 2) وجود انتظارات بالا از پیروان؛ 3) وجود دیدگاه ایدئولوژیک؛ 4) پیروان و رهبر دیدگاه یکسانی دارند؛ 5) زیردستان به رهبر تعهد،وفاداری و اعتماد شدیدی دارند؛ 6) پیروان برای پیروی کردن از نظام ارزشی و رفتار رهبر با یکدیگر رقابت دارند؛ 7) رهبران سطح عزت‌نفس بالایی دارند؛ 8) رهبران کاریزماتیک دارای توانایی‌ها، ارزش‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای متقاعدکننده‌ای هستند که می‌تواند بر پیروان و زیردستان آن‌ها تأثیر بسزایی بگذارد.

4) رویکرد اجتماعی. این رویکرد توضیح می‌دهد که رهبران، رهبر به دنیا نمی‌آیند اما می‌توان رهبران بالقوه را آماده‌ی رهبری کرد،به این صورت که آن‌ها را آموزش داد و آن‌ها را برای تبدیل‌شدن به یک رهبر بزرگ در آینده تبدیل ساخت. همه‌ی افراد می‌توانند با یک فرآیند آموزشی و انگیزه با جنبه‌های مختلف به یک رهبر تبدیل شوند.

5)رویکرد ژنتیکی. این رویکرد برخلاف رویکرد اجتماعی به رهبری است و بیان می‌کند که رهبران بااستعداد متولد می‌شوند و نمی‌توان آن‌ها را ساخت. در این دیدگاه رهبران متولد شده‌اند که رهبر باشند و رهبری کنند. این نظریه از یک دیدگاه مطلقاً جبرگرا پیروی کرده و رهبر یا رهبرانی از پیش تعیین‌شده وجود دارند.

6) رویکرد شخصیت بزرگ. طبق نظر رابرت بارون[3] (2003) در این دیدگاه رهبران ویژگی‌های خاصی را که آن‌ها را از دیگران متمایز می‌کند و این ویژگی‌ها مرتبط با پست‌های کلیدی قدرت و اقتدار آن‌ها هستند، مطرح می‌شود. با توجه به تعریف فوق، نظریه شخصیت بزرگ دیدگاهی است که در آن رهبران دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد متفاوتی با دیگران هستند و در عین تفاوت‌های اندک تا حدودی با رویکرد اجتماعی هم‌پوشانی دارد.

[1] Freitas

[2] Robert House

[3] Robert Baron